شیر یکطرفه یا چک ولو یک نوع شیر است که جریان سیال را فقط در یک جهت اجازه می‌دهد و در جهت مخالف آن را مسدود می‌کند. این شیرها برای جلوگیری از برگشت سیال به مخزن یا خط لوله قبلی استفاده می‌شوند. عملکرد شیرهای یکطرفه به گونه‌ای است که هنگامی که سیال از یک طرف شیر عبور می‌کند، امکان بازگشت دوباره به مسیر آن وجود ندارد.
پیشنهاد ما: شیر برقی فستو
عملکرد شیر یک طرفه
شیر یکطرفه دارای دو بخش اصلی است: بدنه و دیسک. بدنه شیر محل اتصال به خط لوله است و دیسک شیر قسمتی است که جریان سیال را کنترل می‌کند. دیسک شیر می‌تواند به صورت ثابت یا متحرک باشد. در شیرهای یکطرفه با دیسک متحرک، دیسک تحت تاثیر فشار سیال در جهت مطلوب حرکت می‌کند و جریان را اجازه می‌دهد. در جهت مخالف، دیسک به سمت بدنه شیر فشرده می‌شود و جریان را مسدود می‌کند. در شیرهای یکطرفه با دیسک ثابت، دیسک همیشه در یک موقعیت قرار دارد و فقط جریان سیال در یک جهت را اجازه می‌دهد.
انواع شیر یکطرفه (چک ولو) از نظر نوع دیسک (دریچه)
با توجه به شکل و حرکت دیسک شیر، شیرهای یکطرفه به چند نوع تقسیم می‌شوند که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم.
شیر یک طرفه لولایی دریچه ای (Swing Check Valve):
این نوع شیر یکطرفه دارای یک دیسک متحرک به شکل لولا است که در بدنه شیر به یک محور متصل است. دیسک شیر می‌تواند به صورت افقی یا قائم نسبت به جهت جریان سیال قرار گیرد. در حالت افقی، دیسک شیر تحت تاثیر جاذبه و فشار سیال حرکت می‌کند. در حالت قائم، دیسک شیر فقط تحت تاثیر فشار سیال حرکت می‌کند. این شیرها برای جریان‌های پایا و بدون نوسان مناسب هستند. این شیرها دارای افت فشار کم و بازده بالا هستند.
شیر یکطرفه با دیسک دوتکه (Double Disk Check Valve):
این نوع شیر یکطرفه دارای دو دیسک متحرک است که به یکدیگر متصل هستند. دیسک‌های شیر با یک میله به بدنه شیر متصل هستند. دیسک‌های شیر می‌توانند به صورت افقی یا قائم نسبت به جهت جریان سیال قرار گیرند. در حالت افقی، دیسک‌های شیر تحت تاثیر جاذبه و فشار سیال حرکت می‌کنند. در حالت قائم، دیسک‌های شیر فقط تحت تاثیر فشار سیال حرکت می‌کنند. این شیرها برای جریان‌های پایا و با نوسان کم مناسب هستند. این شیرها دارای افت فشار متوسط و بازده متوسط هستند.
شیر یک طرفه فنری سوپاپی (Non Slam Check Valve):
این نوع شیر یکطرفه دارای یک دیسک متحرک به شکل سوپاپ است که با یک فنر به بدنه شیر متصل است. دیسک شیر می‌تواند به صورت افقی یا قائم نسبت به جهت جریان سیال قرار گیرد. در حالت افقی، دیسک شیر تحت تاثیر فشار سیال و فنر حرکت می‌کند. در حالت قائم، دیسک شیر فقط تحت تاثیر فشار سیال و فنر حرکت می‌کند. این شیرها برای جریان‌های ناپایا و با نوسان زیاد مناسب هستند. این شیرها دارای افت فشار بالا و بازده پایین هستند.
شیر یکطرفه با دیسک بالارونده پیستونی (Piston Check Valve)
این نوع شیر یکطرفه دارای یک دیسک متحرک به شکل پیستون است که در یک سیلندر قرار دارد. دیسک شیر می‌تواند به صورت افقی یا قائم نسبت به جهت جریان سیال قرار گیرد. در حالت افقی، دیسک شیر تحت تاثیر فشار سیال و یک فنر داخل سیلندر حرکت می‌کند. در حالت قائم، دیسک شیر فقط تحت تاثیر فشار سیال حرکت می‌کند. این شیرها برای جریان‌های ناپایا و با نوسان زیاد مناسب هستند. این شیرها دارای افت فشار بالا و بازده پایین هستند.
شیر یکطرفه توپی (Ball Check Valve)
این نوع شیر یکطرفه دارای یک دیسک متحرک به شکل توپ است که در یک محفظه قرار دارد. دیسک شیر می‌تواند به صورت افقی یا قائم نسبت به جهت جریان سیال قرار گیرد. در حالت افقی، دیسک شیر تحت تاثیر جاذبه و فشار سیال حرکت می‌کند. در حالت قائم، دیسک شیر فقط تحت تاثیر فشار سیال حرکت می‌کند. این شیرها برای جریان‌های پایا و با نوسان کم مناسب هستند. این شیرها دارای افت فشار کم و بازده بالا هستند.
شیر یکطرفه وزنه ای (Check valve with Lever and Weight)
این نوع شیر یکطرفه دارای یک دیسک متحرک به شکل لولا است که با یک دسته و یک وزنه به بدنه شیر متصل است. دیسک شیر فقط به صورت افقی نسبت به جهت جریان سیال قرار می‌گیرد. دیسک شیر تحت تاثیر جاذبه، فشار سیال، دسته و وزنه حرکت می‌کند. این شیرها برای جریان‌های پایا و با نوسان کم مناسب هستند. این شیرها دارای افت فشار کم و بازده بالا هستند.
پیشنهاد ما: شیر برقی نورگرن
متریال های مورد استفاده در شیر یکطرفه
شیرهای یکطرفه می‌توانند از جنس‌های مختلفی ساخته شوند که باید با خواص سیال، دما، فشار و شرایط محیطی سازگار باشند. برخی از متریال‌های رایج برای ساخت شیرهای یکطرفه عبارتند از:
- فولاد ضد زنگ (Stainless Steel): این جنس دارای مقاومت بالا در برابر خوردگی، سایش، حرارت و فشار است. این جنس برای سیال‌های آبی، شیمیایی، نفتی و گازی مناسب است.
- برنج (Brass): این جنس دارای خواص ضد زنگ و ضد باکتری است. این جنس برای سیال‌های آبی، هوایی و گازی مناسب است.
- پلی‌وینیل کلراید (PVC): این جنس دارای وزن کم، قیمت پایین و نصب آسان است. این جنس برای سیال‌های آبی و شیمیایی مناسب است.
- پلی‌تترافلورواتیلن (PTFE): این جنس دارای خواص ضد چسبندگی، ضد خوردگی و ضد الکتریسیته ساکن است. این جنس برای سیال‌های شیمیایی، حرارتی و غذایی مناسب است.
پیشنهاد ما: شیر برقی آسکو (Asco)
